Charakterystyka miasta
Od roku 1999 Miasto Bartoszyce znajduje się w północnej części woj. warmińsko-mazurskiego. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż na przestrzeni wieków podziały administracyjne naszego kraju oraz województwa zmieniały się a tym samym i przynależność naszego miasta do danego regionu. Przed wiekiem XIII tereny naszego miasta włączone były do ziem jednego z plemion pruskich – Bartów. W wieku XIV jako Barsztyn stanowiliśmy jedno z miast Państwa Zakonu Krzyżackiego. Od XVI wieku Bartoszyce były już częścią Księstwa Pruskiego stanowiącego lenno Korony (Królestwo Polskie). Z wiekiem XVIII kiedy to nastąpił podział Księstwa Pruskiego stanowiliśmy jedno z miast Prus Wschodnich. Z kolei w 1905 roku Prusy Wschodnie podzielono na pięć rejencji, przy czym nasze miasto zostało przydzielone do rejencji królewieckiej. Po I wojnie światowej na mocy traktatu pokojowego z 1919 roku miasta i powiaty Warmii, Mazur i Powiśla pozostały w granicach Państwa Niemieckiego. Po II wojnie światowej zgodnie z ustaleniami na konferencji jałtańskiej nasze miasto wraz z innymi ternami stanowiącymi 2/3 powierzchni Warmii, Mazur i Powiśla włączono do Polski. Od 1945 roku Bartoszyce wraz z Braniewem, Giżyckiem, Iławą, Kętrzynem, Lidzbarkiem Warm., Morągiem, Nidzicą, Olsztynem, Ostródą, Pasłękiem, Piszem, Reszlem, Suszem, Węgorzewem zostały włączone do Okręgu Mazurskiego, który w 1946 roku został przemianowany na województwo olsztyńskie. Z uwagi na zmiany granic województwa, które nastąpiły w kolejnych latach, zmiany w przynależnościach miast i powiatów do naszego województwa a także likwidację powiatów, zniesienie urzędów starostów, burmistrzów czy wójtów, zatraciło sens używanie nazwy regionu: Warmia i Mazury. Od 1998 roku w miejsce prezydiów rad narodowych utworzono na nowo powiaty oraz przywrócono samorządy miejskie i wiejskie oraz wprowadzono nowy podział administracyjny aktualny do dziś dnia.
Położenie Miasta Bartoszyce na terenach, które na przestrzeni wieków przynależały do różnych narodowości wpłynęło niewątpliwie na jego wielokulturowość. Punktem zwrotnym w historii naszego miasta podobnie jak i innych miast, miasteczek i wsi naszego województwa był rok 1945 kiedy to nastąpił proces masowej wymiany ludności. Na miejsce zamieszkujących tu Warmiaków, Mazurów, Niemców, sprowadzona została ludność z Polski centralnej, kresów wschodnich, Ukraińcy przesiedleni w ramach akcji „Wisła” stąd też od zakończenia II wojny światowej na terenie naszego miasta wyróżnia się 4 grupy ludności: 1. Niemcy – dawni mieszkańcy Prus Wschodnich, 2. Ludność z centralnej i wschodniej Polski, 3. Przesiedleńcy z kresów wschodnich II Rzeczypospolitej (Wileńszczyzna, Wołyń), 4. Ukraińcy (akcja „Wisła”).
Każda z tych grup wprowadzając swoje obyczaje, tradycje i kulturę przekazywaną z pokolenia na pokolenie, tworzy po dziś dzień osobliwy i wyjątkowy charakter naszego miasta. Bogactwo dziedzictwa kulturowego naszego miasta to nie tylko obyczajowość i odrębność zachowań społecznych ale także obiekty zabytkowe i zabytki archeologiczne. Na terenie miasta Bartoszyce zgodnie z rejestrem zabytków województwa warmińsko-mazurskiego występują następujące typy stanowisk archeologicznych: Grodzisko – 1, Stare Miasto – 1, Baby – 1, natomiast gmina Bartoszyce ma 8 stanowisk archeologicznych: Grodzisko – 7 i Kurhan – 1. Nasze miasto może poszczycić się również zabytkowym układem urbanistycznym. Do XIII wieku nasze tereny zamieszkiwane przez plemiona pruskie charakteryzowały się nieregularnym planem osad. W połowie XIII wieku – okres podboju terenów Prus przez Zakon Krzyżacki – powstają już regularne sieci osadnicze stąd lokacje miast krzyżackich oparte były o gotowe wzory z rynkiem po środku i kościołem farnym w kwartale między narożnikiem rynku a fortyfikacjami miejskimi. W Bartoszycach jako pierwszy został zbudowany zamek przy zakolu rzeki. W osadzie wybudowano także kościół zachowany do dziś. W 1326 roku nadano osadzie przywilej lokacyjny miasta wraz z nazwą Rosenthal – Dolina Róż, która w 1332 roku zmieniona została na Barteinstien. Miasto było bardzo dobrze ufortyfikowane. Spośród trzech bram zachowała się tylko jedna i część murów obronnych. Bartoszyckie Stare Miasto posiada układ powstały na przełomie XV-XVI wieku – rynek usytuowany symetrycznie na głównej osi układu komunikacyjnego powstałego w wyniku likwidacji południowego kwartału przyrynkowego. Układ ten był typowy dla tzw. układu miasta zakonnego. Do rejestru zabytków wpisane są także Kościół gotycki (XV w.), neogotycka kaplica cmentarna (XIX w.), budynek dawnego browaru, remiza strażacka, neoklasyczny spichlerz, szkoła oraz domy z XVIII – XIX wieku. Warto również zaznaczyć, że w okresie XIV – XVIII wiek przez Bartoszyce przebiegały dwa główne szlaki handlowo-komunikacyjne łączące Warszawę z Królewcem 1) Królewiec – Bartoszyce – Minty – Galiny – Bisztynek – Troszkowo – Tejstyny – Biesowo – Czerwono – Biskupie – Dymer – Szczepkowo – Dźwierzuty – Grzegrzółki – Pasym – Waplewo – Burdąg – Jedwabno – Napiwoda – Nidzica – Powierz – Napierki – Mława – Warszawa i 2) trakt zwany królewskim: Królewiec – Pruska Iławka – Bartoszyce – Bisztynek – Biskupiec – Dźwierzuty – Linowo – Szczytno – Szymany – Wielbark – Piwnice Wielkie – Opaleniec – Chorzele – Przasnysz – Warszawa.
Okres II wojy światowej przyniósł wiele zniszczeń miastu szacowanych na około 50 %. Odbudowa miasta trwała wiele lat.
Obecnie wychodząc na przeciw potrzebom mieszkańców staramy się prowadzić działania zmierzające ku rozwojowi miasta. Główne kierunki naszej działalności związane są z lokalizacją w pobliżu międzynarodowego przejścia granicznego w Bezledach, istnieniem Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej oraz dobrze rozwiniętym zapleczem turystycznym. Naszą atrakcją są imprezy kulturalne, sportowe, rekreacyjne, nierzadko wychodzące poza teren naszego miasta przyjmując charakter regionalny oraz międzynarodowy. „Kaziuki Wilniuki”, „Wigilia Słowa”, „Wojewódzki Przegląd Teatrów Młodzieżowych BAKCYL”, „Międzynarodowy Plener Plastyki”, „BART FOLK FESTIWAL”, „Wojewódzki Przegląd Zespołów Artystycznych Szkół Ośrodków Specjalnych”, „Spływ na Byle Czym”, „Memoriał R. Rysztowskiego w podnoszeniu ciężarów” to tylko niektóre wydarzenia, które co roku zrzeszają naszych mieszkańców a także gości krajowych czy zagranicznych.